کتاب هایی برای این روز های سخت - وبلاگ فوتوسل

به گزارش وبلاگ فوتوسل، وب سایت خبرآنلاین - احسان رضایی: اغلب کسانی که از من این سوال را می پرسند، سریع اضافه می نمایندکه کتابی می خواهند که با خواندن آن کتاب حالشان خوب گردد و در آن ها امید و انگیزه ایجاد نمایند. پس اینجا سعی می کنم کتاب هایی با همین خصوصیات معرفی کنم. کتاب هایی که خواندنشان باعث بیداری حس امید می گردد، سه نوع و گروه هستند. به این ترتیب:

اولین گروه از کتاب های مسرور و حال خوب کن، آن دسته از آثاری هستند که نویسنده شان لحن طناز و سرخوشی دارند. آن هایی که از یک موقعیت معمولی، طنزی درخشان درمی آورند و می توانند هر جمله عادی را با خلاقیت خودشان طوری بنویسند که لبخند روی لب شما بیاورند. مثلاً به جای اینکه بگویند چرا ناراحت هستید و زانوی غم به بغل دارید؟ بگویند: مایه تأسف است که پشت سرتان بیشتر از این طاقت پس گردنی خوردن ندارد! می دانم، می دانم. احساس کوزت بودن می کنید و دنیا را مهمانخانه تناردیه ای بیش نمی بینید. بغض بیخ گلویتان را گرفته. چشم هایتان می سوزد. یک عمر است که دارید خلاف جریان تاریخ شنا می کنید. این همه سال تمرین ضددموکراسی و تحمل استبداد، تمرین منت کشی، عدم مقاومت و گریه کردن های ساکت شبانه زیر لحاف ... واقعاً حق شما نبود! دیدید؟ این، قدرت کلمه است.

علاوه بر نمونه های قدیمی تر مثل مارک تواین و کورت ونه گات که برای اهالی ادبیات شناخته شده هستند، نویسندگان جدید و به روز هم از این دسته داریم. مثلاً رومن پوئرتولاس فرانسوی که بسیار شوخ طبع است و حتی تلخ ترین اتفاقات را هم با لحنی سرخوش روایت می نماید. رمان دختری که ابری به عظیمیِ برج ایفل را بلعیده بود از پوئرتولاس یکی از غم انگیزترین سوژه های ممکن را دارد: دختربچه ای مریض که مبتلا به یک بیماری صعب العلاج است و مادرخوانده اش هم به خاطر بسته شدن فرودگاه ها نمی تواند پیش او برود. اما پوئرتولاس همین شرایط رقت انگیز را با سرخوشی برای ما تعریف می نماید.

پرستار های بیمارستان محل بستری کودک به او می گویند خلط های خونی که با سرفه بالا می آورد، نوعی مربا هستند و هزار ترفند دیگر. (چیزی شبیه فیلم زندگی زیباست روبرتو بنینی.) طنز پوئرتولاس البته خواننده را به قاه قاه نمی اندازد، ولی مدام روی لبتان لبخند می کارد. از او چهار رمان به فارسی ترجمه شده، که به ترتیب علاقه شخصی خودم این ها هستند: همۀ تابستان بدون فیسبوک، مرتاضی که در جالباسی آیکیا گیر افتاده بود، ناپلئون به جنگ داعش می رود و دختری که ... (هر چهار اثر را ابوالفضل الله دادی ترجمه نموده است).

یک نمونۀ دیگر از این دست نویسنده ها، یوناس یوناسن سوئدی است. او با کتاب پیرمرد صدساله ای که از پنجره پرید و ناپدید شد در دنیا و در ایران معروف شد. روایتی از ماجراجویی های یک پیرمرد که به خاطر عمر صدساله اش، تاریخ قرن بیستم را هم مرور می کرد. اخیراً ادامه ماجرا های پیرمرد هم با عنوان باز هم ماجراجویی های تصادفی پیرمرد صدساله که حالا دیگر صدویک ساله است منتشر شده. بجز این دو اثر، یوناسن در رمان دختر بیسوادی که حساب و کتاب بلد بود نگرانی خودش از بمب اتم را بیان نموده. (هر سه این رمان ها را با ترجمۀ شادی حامدی خوانده ام.)

برای اینکه بدانید یوناسن چقدر همه چیز را به شوخی می گیرد، همین را داشته باشید که او در یک رمان دیگرش قاتلی که در آرزوی جایی در بهشت بود (ترجمۀ ابوالفضل الله دادی) شخصیتی به اسم پر پرسون خلق نموده و مدام با اسم همین شخصیت که شبیه اسم خودش است، شوخی می نماید.

اما فقط لحن طنز نویسنده نیست که می تواند ما را شاد کند. دستۀ دوم از کتاب هایی که باعث انتقال شادی و امیدواری به خواننده هستند، آن هایی هستند که یک بینش و نگرش جدید برای تحمل سختی ها به خواننده می دهند. معروفترین نمونه از این دسته، رمان کوتاه، اما بسیار تحسین شدۀ پیرمرد و دریا ارنست همینگوی است (حتماً با ترجمۀ استاد نجف دریابندری بخوانید). این رمان به ما می گوید که نکتۀ مهم در زندگی، دنبال کردن رویاهایمان است حتی اگر نتوانیم آن رویا را مال خود کنیم، اما همان کوشش برای به دست آوردنش، ارزشمند است.

ماجرای رمان، پیرمردی است که برای شکار عظیمترین ماهی دریا به آب می زند و آن را هم شکار می نماید، اما در حین برگشت کوسه ها ماهی را می خورند و ظاهراً پیرمرد دوباره دست خالی است، اما این وضع با حال ابتدای قصه او خیلی فرق دارد.

یک نمونۀ دیگر، رمان انجمن شاعران مرده نوشتۀ ان. اچ. کلاین بام است (ترجمۀ حمید خادمی را اگر پیدا نکردید، ترجمۀ زهرا طرواتی هم در بازار است.) از این رمان فیم معروفی هم با بازی رابین ویلیامز ساخته شده. ماجرای بچه های یک مدرسه شبانه روزی سخت گیر که معلم ادبیات جدید برایشان می آید که به آن ها یاد می دهد می گردد دنیا را طور دیگری هم دید. این نگاه متفاوت داشتن به همه چیز، در نسخۀ سینمایی در صحنۀ بالای میز رفتن دانش آموز ها به خوبی تصویر شده.

یک نمونۀ دیگر از این آثار رهایی از شاوشنگ است. باز هم روایت ماجرایی در دل سختی و مسائل (اینجا: یک حبس طولانی مدت) که از همان دل مصایب، مفهوم جدیدی از امید و امیدواری به خواننده منتقل می گردد. از این رمان استیفن کینگ فیلم معروفی هم ساخته شده. هم فیلمنامۀ این اثر به فارسی ترجمه شده (ترجمۀ حمیدرضا گرشاسبی) و هم رمان استیفن کینگ (با ترجمۀ علی کاوسی). اتفاقاً مقایسه اصل اثر و فیلمنامه اش هم می تواند جذاب باشد و خصوصاً به کار علاقمندان به نویسندگی می آید.

اما دستۀ سوم از آثاری که خواندنشان موجب امیدواری است و تا حدی شبیه گروه بالا هم هستند، آثار مربوط به یک ژانر هستند. ژانر فانتزی، یعنی دسته ای از آثار ادبی که در آن ها قواعد و قوانینی غیر از زندگی معمول جریان دارد (از دیو و غول بگیرید تا تخیل های دیگر). این ژانر و گونۀ ادبی، چند زیرشاخه دارد. یکی از مهمترین زیرشاخه ها، ژانر فانتزی حماسه یا فانتزی شمشیر است (برخی از منتقد ها به آن High fantasy هم می گویند). فرمول اصلی این آثار، تبدیل یک فرد ضعیف، معمولی یا نوجوان به یک قهرمان و انجام کاری عظیم به دست اوست.

نمونۀ عالی این آثار، ارباب حلقه ها جی. آر. آر. تالکین و مجموعه نارنیا از سی. اس. لوییس است. احتمالاً نسخه سینمایی این دو اثر را که تلویزیون خودمان هم بار ها پخش نموده، دیده اید. هر دو روایتی دیگر از مبارزۀ دایمی خیر و شر هستند که جبهۀ نیرو های خیر به شدت ضعیف است، اما تسلیم نشدن و کوشش آن ها در نهایت باعث پیروزی می گردد. هم خواندن این دو اثر، یعنی ارباب حلقه ها (ترجمۀ رضا علیزاده) و نارنیا (ترجمۀ پیمان اسماعیلیان) برای این روز ها خوب است، هم نمونه های دیگر از این دسته.

یک نویسنده دیگر از ژانر فانتزی حماسه که آثار خوب و خواندنی دارد، دیوید گِمِل است. او رمان های متعددی دارد که برای آغاز شوالیه های بدنام (ترجمۀ طاهره صدیقیان) و اسطوره (ترجمۀ سهیلا فرزین نژاد) را پیشنهاد می کنم. در اسطوره یک ارتش عظیم دارد به شهری بی دفاع حمله می نماید، ولی یک پیرمرد، مردی که روزگاری قهرمانشان بوده هست که یم اید و سپاهی از کشاورز ها و کارگر ها می سازد و جلوی یک ارتش تا بن دندان مسلح ایستادگی می نمایند. در شوالیه های بدنام وضع از این هم خرابتر است. همۀ شوالیه های قهرمان یک سرزمین از بین رفته اند و حالا قرار است چند ضدقهرمان، یعنی چند سارق و آدم بدنام، جایشان را بگیرند و برای مردم امنیت و امید بیاورند. اما نکته همانی است که گفتیم: ناامید نشدن.